Algemeen
Legionella is een staafvormige bacterie van 2 tot 20 μm lang en meestal voorzien van een flagel. Met dit flagel kan Legionella zich door het water bewegen. De familie Legionella omvat een veertigtal verschillende soorten, waaronder Legionella pneumophila. Deze kiem veroorzaakte in 1976 longontstekingen bij Amerikaanse legionairs en dankt er haar naam aan. Binnen Legionella pneumophila kan men nog 15 serogroepen onderscheiden, waarvan serogroep 1 verantwoordelijk is voor meer dan 80 % van de ziektegevallen.
Men treft Legionella vaak aan in natuurlijke waterreservoirs, zoals rivieren en meren, evenals in kunstmatige omgevingen, zoals waterleidingen, bubbelbaden of koeltorens in of rond gebouwen. Voor hun groei hebben micro-organismen voedingsstoffen nodig zoals aminozuren, mangaan en ijzer. Die voedingsstoffen vindt men terug in de biofilm die zich vormt aan de binnenkant van de leidingen en hun onderdelen. Verdere groeibevorderende factoren zijn stagnerend water (dode leidingen of te weinig gebruikte tappunten) en afzetting of kalkvorming.
In de biofilm leeft ze in symbiose met andere waterbacteriën, protozoën, algen en amoeben. Legionella groeit en vermeerdert zich in deze micro-organismen en komt daaruit vrij wanneer de gastheer afsterft.
3 Levensnoodzakelijke elementen voor de ontwikkeling van Legionella in afzetting en biofilm.
De bacterie vermeerdert zich vooral bij 25 °C tot 55 °C. Bij temperaturen tussen 30 °C en 40 °C is de groeisnelheid maximaal. De afsterving van de kiem grijpt slechts plaats vanaf 55 °C. Onder de 20 °C vermenigvuldigt Legionella zich niet. Dit verschijnsel versnelt naarmate de temperatuur toeneemt.
Invloed van de temperatuur op de ontwikkeling van Legionella bacteriën (WTCB).
“90 % van de Legionella leeft in de biofilm, slechts 10 % in het water”
Gezondheidsrisico
Besmetting met Legionella gebeurt door het inademen van de bacterie die zich in zeer kleine druppeltjes water in de lucht (nevel) bevindt. Verneveling van water gebeurt bij huishoudelijk gebruik van leidingwater (zoals douchen), maar ook in bubbelbaden, koeltorens en bij sommige vormen van luchtbehandeling (airconditioning). De bacterie is niet besmettelijk en het drinken van water vormt geen risico.
Legionella-bacteriën kunnen 2 verschillende ziekten veroorzaken: Pontiackoorts en veteranenziekte (Legionellose). Pontiackoorts is ongevaarlijk en de klachten die hiermee gepaard gaan (griepachtige symptomen) kunnen zonder behandeling overgaan. De veteranenziekte daarentegen is een potentieel ernstige aandoening (longontsteking) met een overlijdensrisico van 5 tot 25 %. Dankzij een specifieke antibioticatherapie kan de sterfte gereduceerd worden tot 5 à 10 %, maar de kans op blijvende letsels is reëel. De ziekte vereist een ziekenhuisopname met ondersteuning van de verschillende levensfuncties (beademing, nierdialyse, hartbewaking).
Gevoelige personen zijn:
- Ouderen (65+)
- Zware rokers (iets meer bij mannen dan bij vrouwen)
- Patiënten met een verlaagde immuniteit (AIDS-patiënten, personen die een transplantatie ondergingen, …)
- Personen met ernstige chronische ziekten zoals diabetes, longaandoeningen, kanker, …
De preventie van Legionellabesmettingen vormt een thema binnen het Agentschap Zorg en Gezondheid van de Vlaamse Overheid.
Wetgeving
Het Legionellabesluit van 4 mei 2007 beschrijft de meest recente voorzorgsmaatregelen die door de Vlaamse Regering opgelegd worden. Deze werd door het WTCB, Agentschap Zorg en Gezondheid en Vito vertaald naar praktische voorschriften in de BBT. Wateris zat hierbij mee aan tafel om zijn expertise uit de praktijk te delen en dit document mee vorm te geven. Hierin wordt onderscheid gemaakt tussen enkele afdelingen, waaronder:
- Hoogrisico-inrichtingen zijn voor het publiek toegankelijke inrichtingen die gericht zijn op de behandeling, huisvesting of verzorging van gevoelige personen, dus ongeacht de aard of omvang van de sanitaire installatie.
Gevoelige personen zijn:
- mensen met ernstige immuun suppressie, kanker of nierlijden
- Aids- en diabetespatiënten
- Mensen met Chronisch longlijden
- Personen vanaf 65 jaar
- Rokers
Vb. Een ziekenhuis (inclusief dagziekenhuis), woonzorgcentrum of assistentiewoningen zijn dus steeds hoogrisico-inrichtingen daar zij gericht zijn op de verzorging, huisvesting of opvang van een risicogroep (voor zover er blootstelling kan zijn aan een aerosol).
- Matigrisico-inrichtingen zijn inrichtingen die niet onder de definitie van hoog-risico inrichting vallen en waar aan volgende criteria voldaan is:
- De inrichting heeft een warmwatervoorziening die gebruikt kan worden door meer dan 15 gebruikers per dag (exclusief werknemers).*
- De installatie bevat douchesystemen of andere aerosolvormende punten.
Vb. In hotels, scholen of sportclubs komen bijvoorbeeld ook mensen uit de gevoelige groep, maar zij behoren tot matigrisico-inrichtingen daar zij niet specifiek gericht zijn op de huisvesting, verzorging of behandeling van die gevoelige groep (bijvoorbeeld rokers), maar wel op bijvoorbeeld huisvesting in het algemeen.
*Het Legionellabesluit voorziet een vrijstelling (mits bepaalde minimale maatregelen) voor matigrisico-instellingen waar nooit meer dan 40 personen (exclusief werknemers) per dag blootgesteld kunnen worden.
- Koeltorens zijn systemen die toelaten de warmte van een proces naar de omgeving af te voeren, waarbij water rechtstreeks in contact wordt gebracht met de lucht en waarbij aerosol kan ontstaan.
Meerdere koeltorens die eenzelfde proces bedienen, zelfs al worden ze trapsgewijs ingeschakeld, worden beschouwd als één enkele koeltoren:
- Koeltoren met natuurlijke trek: koeltoren waarin de luchtstroming het gevolg is van het temperatuurverschil tussen de lucht in de toren en die erbuiten
- Koeltoren met geforceerde trek: koeltoren waarin de luchtstroming op gang gebracht wordt door een ventilator
- Klimaatregelingssystemen met luchtvochtigheidsbehandeling andere dan stoombevochtiging.
Hierbij wordt water verneveld om een constante luchtvochtigheid te handhaven.
“Steeds vaker komt Legionella ook voor in het koudwater”
In alle bovenstaande gevallen moeten onder andere hieraan voldaan worden:
- In alle nieuwe hoogrisico-, matigrisico-inrichtingen of koeltorens moeten de watervoorzieningen gebouwd en geëxploiteerd worden volgens de BBT
- Bij elke verbouwing wordt rekening gehouden met dit besluit
- De exploitant moet voor alle watervoorzieningen een beheersplan hebben
- De standaardbeheersmaatregel is temperatuurbeheersing
- De exploitant is verplicht het beheersplan uit te voeren en de genomen maatregelen en de bijhorende relevante gegevens te noteren in een register
- Staalname moet uitgevoerd worden op de plaatsen en met de frequentie die aangegeven zijn in het beheersplan. De staalname moet uitgevoerd worden volgens een erkende methode en de stalen moeten door een geaccrediteerd of erkend laboratorium onderzocht worden
- De Welzijnswet en codex over het welzijn op het werk legt een wettelijk kader vast voor de preventie van risicovolle blootstellingen aan biologische agentia.
Legionella pneumophila wordt bestempeld als een microagens behorende tot de tweede gevarengroep. Het gaat om een agens dat bij de mens een ziekte kan veroorzaken en dus een gevaar voor de werknemers kan opleveren.
Het KB omschrijft een reeks van beheersmaatregelen die de werkgever moet nemen. Deze beheersmaatregelen vloeien voort uit een risicoanalyse van de arbeidsomstandigheden, waarbij de werknemer in contact kan komen met biologische agentia.
Wateris wil u helpen aan deze verplichtingen te voldoen en Legionella te beheersen. Hiervoor kan u beroep doen op verschillende diensten die naar uw noden kunnen aangepast worden. Wateris staat voor u klaar om in een verkennend gesprek te bepalen waarmee u het meest geholpen wordt.
“Een beheersplan van Wateris is een nuttig en gebruiksvriendelijk document.”